7 eetbare struiken om de biodiversiteit in de stad te verbeteren
#1 Sleedoorn (Prunus spinosa)
Als eerste is de Sleedoorn aan de beurt, beroemd door zijn witte bloesem en eetbare donkerpaarse vruchten, die sleepruimen worden genoemd. Door de enorme variëteit aan leven die deze plant ondersteunt is deze inheemse struik een van onze favorietjes voor het verbeteren van de stadsbiodiversiteit gedurende het hele jaar. De Sleedoorn is makkelijk in onderhoud, past goed in wat wildere landschappen en tuinen, en zijn vooral ideaal als heggen te gebruiken. Hij houdt van de volle zon, maar kan ook goed tegen enige schaduw.
Na de lange Nederlandse winters is de bloeiende Sleedoorn in maart en reden tot feest – lente komt eraan! In het voorjaar transformeert de Sleedoorn van een dikke massa doornige takken in een prachtige wolk van witte bloesem. Daarmee voorziet de struik de bijen, hommels en vlinders van nectar en pollen, in de tijd waar weinig voedsel te verkrijgen is. Wanneer de bloesem is uitgebloeid verschijnen de vruchten.
Later in het seizoen wordt de Sleedoorn het favoriete voedsel voor de rupsen van vlinders en motten. Met name die van de (in Nederland) zeldzame Pruimenpage (Satyrium Pruni), die hun eieren bijna uitsluitend in de Sleedoorn leggen.
Ook is de Sleedoorn een ideaal nestgebied voor vogels- vooral met de rupsen, een belangrijke voedselbron, binnen handbereik. Ondanks dat de Sleedoorn een bladverliezende struik is, beschermen de dikke doornige takken de vogels en ander leven tegen de stadse predatoren gedurende het hele jaar.
Wanneer het herfst is worden de smalle ovale blaadjes van de Sleedoorn oranje en worden de vruchten een rijke donker paarse kleur – een prachtig gezicht. Lijkende op kleine pruimen zijn de sleepruimen een voorganger van onze geteelde pruimen. Probeer eens de vogels (bijvoorbeeld lijsters) te spotten die ervan aan het smullen zijn. Wees niet verleid om de sleepruimen meteen op te eten, als je ze gaat oogsten – ze smaken wrang en scherp. Traditioneel zijn sleepruimen geprezen voor het maken van jam, wijn en sterke dranken, als Slivovitsj.
#2 De Gele Kornoelje (Cornus Mas)
De Gele Kornoelje, millennia lang gecultiveerd voor zijn hout en culinaire toepassingen, zou zomaar uw nieuwe beste vriend in de tuin kunnen worden! Hij is het meest bekend door zijn tedere gele bloemetjes en eetbare olijf-achtige vruchten, die beide worden gekoesterd door zowel mens als dier. In Nederland, waar hij vrij zeldzaam is in het wild, is deze struik beperkt tot de meest zuidelijke delen van het land.
Wanneer de tuin wakker wordt van de kou in de vroege lente, wordt er reikhalzend uitgekeken naar het bloeien van de Cornus Mas– vooral door de hommels, gezien het een van hun eerste beschikbare voedselbronnen is na de winter. De massa’s van de prachtige kleine heldergele bloemtrossen die de struik bedekken toveren een lach op iders gezicht, en dan in het bijzonder op zonnige dagen, wanneer de gele kleur afsteekt tegenover de diepblauwe lucht. Wat al helemaal leuk is, is dat de Gele Kornoelje bloeit voor meerdere weken, en er dus meer tijd om van deze prachtige struik te genieten!
Cornus Mas is ook de waardplant voor motten, waaronder Eupoecilia ambiguella en Antispila treitschkiella, -metallella en -petryi. Hoewel motten niet zo prominent zijn als vlinders, zijn ze belangrijk als bestuivers en als voedselbron voor vogels en andere dieren.
Net als alle Kornoeljes, maakt de Cornus Mas een show van zijn herfstkleuren, wanneer zijn groene bladeren veranderen in levendige tinten van bordeauxrood en paars. Zoek naar de rijpende langwerpige rode vruchten- kornoeljebessen genaamd-, die verschuild hangen tussen het kleurrijke gebladerte. Vogels houden van ze. Wanneer ze rijp zijn, zijn ze zacht en vallen ze gemakkelijk van de stengel. Hun zuurheid leent zich goed voor jam en gelei, maar verrassend genoeg kunnen ze ook worden gepekeld en gegeten als olijven. Omdat de pitten gebruikt werden als rozenkrans kralen, is de Cornus Mas vaak te vinden in kloostertuinen.
Als de Cornus Mas de tand des tijds doorstaat kunnen sommigen wel meer dan 100 jaar worden! De Romeinen noemden hem Cornus, wat hoorn betekent. Als een stevig hardhout is hij al eeuwenoud geprezen als perfect materiaal voor speren, spaken van een wiel, en herdersstokken.
Het is en makkelijke vriend in de tuin als een heg of alleenstaande factor, gedijend in de zon en halfschaduw en bijna alle soorten bodems- hij geeft echter wel een voorkeur aan kalkrijke grond. Droogte of wind maakt hem niet uit en hij kan goed overweg met de meeste planten, waardoor het een ideale struik is als onderdeel van een divers stedelijk landschap.
#3 Krentenboom (Amelachier lamarckii)
Plant een of twee krentenboompjes en u zal zich afvragen waarom u het niet eerder heeft gedaan. Geliefd bij dieren voor zijn bloemen en sappige blauwe bes-achtige vruchten, is deze parel van een struik een prachtige toevoeging aan ieder stads landschap [groot of klein, het hele jaar rond]. De krentenboom komt oorspronkelijk uit Amerika, maar wordt al eeuwen lang in Nederland gehouden. Hij is inmiddels niet meer weg te denken uit het Nederlandse landschap! In het wild is het krentenboompje in overvloed aanwezig in delen van het land, zoals Drente. Hier zijn zelfs speciale boswandelingen, waarbij je langs de beste plekjes komt om bloeiende krentenboompjes te spotten.
Als je een krentenboom plant, doe je dat om de seizoenen te vieren. Elk seizoen zien we namelijk weer een andere spectaculaire kant van deze harde, bladverliezende struik. Met takken vol gebroken witte bloesem en jonge, koperkleurige blaadjes is het een spektakel om te zien. Vooral tegen een blauwe lucht is het een adembenemend gezicht. De hele struik wordt een soort magneet voor bijen, hommels en wespen. Zij zouden hem voor geen goud willen missen!
De krentenboom leent zijn naam aan de vruchten, krenten genaamd, die in de zomer beginnen te rijpen. Lang geleden werden ze gedroogd en daarna gebruikt, in plaats van de echte krenten, voor bakken. De trosjes met vruchten rijpen van rood tot een diep paarse kleur, maar niet allemaal te gelijk. Mocht u ze willen oogsten, dan krijgt u concurrentie van vogels als vinken, lijsters, en spechten, die allemaal samenkomen om te genieten van het onweerstaanbare fruit van de krentenboom. Dit betekent dat elk jaar, wanneer de krenten rijp zijn, uw tuin wordt omgetoverd tot een heus vogelparadijs! De krenten kunnen gebruikt worden op dezelfde manier dat u bosbessen gebruikt: ze zijn perfect voor bijvoorbeeld jam, door hun hoge pectine gehalte. En mocht u de vogels voor zijn, kunt u er een heerlijke taart van bakken! En hebben ze alles al opgegeten? Dan kunt u volgend jaar altijd nog wat extra struikjes planten ;).
De krentenboom is even spectaculair in de herfst, wanneer de bladeren vurige rode, oranje, gele en kopere kleuren krijgen. Dit gezicht zal u een welkom gevoel van warmte geven, wanneer de temperaturen beginnen te dalen.
#4 Hazelaar (Corylus avellana)
Welke struik werd geteeld door de Romeinen, met zijn noten het ster ingrediënt van Nutella? De hazelaar. Het planten van een hazelaar zal de aanwezigheid van allerlei soorten dieren in stadse landschappen vergroten. Vooral de eekhoorns zullen als wintervoorraad je struik in een oogwenk geplunderd hebben.
Als je de hazelaar de ruimte en tijd geeft begint het met nootjes produceren na ongeveer 8 jaar. Je geduld zal worden beloond met het oogsten van de heerlijke hazelnoten en de lange gele bloemen, katjes genaamd, die door hun vroege bloei een prachtig en bijzonder gezicht geven aan de slapende wintertuin. De hazelaar heeft, met zijn bijna sculpturale meerstammige structuur die breder wordt aan de top en zijn potentie om 8 meter hoog te worden, ruimte nodig om te groeien. Maar hij is ook uitstekend geschikt voor heggen, die erg belangrijk zijn voor beschutting van wilde dieren. De hazelaars buigzame takken zijn erg goed te gebruiken om te weven; kronkelhazelaar takken zijn erg populair als paasversiering.
Van de winter tot aan het vroege voorjaar ziet de bladverliezende hazelaar eruit alsof hij een winterslaap houdt, maar in realiteit zit hij midden in zijn bloeiseizoen. Het is de eerste wilde plant die zo vroeg bloeit. Daarmee markeert hij ook de start van het hooikoorts seizoen. Aan zijn kale takken hangen de trossen gele mannelijke katjes, zachtjes zwaaiend. Moeder natuur heeft hun lichtgewichte en elegante vorm zo geperfectioneerd, dat ze de wind opvangen om pollen te verspreiden. Hiermee bestuiven ze de vrouwelijke bloemen, die meer op knoppen lijken, van dezelfde struik. Imkers planten hazelaars om hun bijen, die vroeg in het jaar actief zijn, van voedsel te voorzien.
Na de bloei komen de blaadjes tevoorschijn; een gehakkelde groene delicatesse voor rupsen. De hazelaar is een belangrijke voedselbron voor veel soorten vlinders en motten. Onder andere de gehakkelde aurelia, en nachtvlinders als de nachtpauwoog, de hazelaaruil en bonte beer.
De trosjes hazelnoten, die zich vormen uit de vrouwelijke bloem na bestuiving, rijpen in de herfst van een bleke groene tot een diep bruine kleur. De truc is om de noten precies op tijd te plukken: niet te vroeg (dan zijn ze nog niet lekker), maar ook niet te laat (dan zouden de eekhoorns, muizen en vogels je zomaar voor kunnen zijn)!
En de vergeten hazelnootjes uit de voorraad van een dier krijgen de kans te ontkiemen en groeien, wat weer een leuke en belangrijke manier is voor de hazelaar om zich te verspreiden.
#5 de rode vlier (Sambucus nigra )
Van alle eetbare stuiken die we hebben geselecteerd, is de rode vlier toch echt wel onze favoriet. De vlier wordt al heel lang gevierd en vereerd om zijn aromatische bloemen en superfood vruchten. Met beide kan je de heerlijkste gerechten en sappen klaarmaken. Bent u op zoek naar en echte blikvanger die er meteen uitspringt? Dan is de vlier een ideale struik- voor zowel u als ontelbare wilde dieren. Met zijn prachtige diep paarse bladeren, elegante witroze bloemetjes en bijna zwart fruit is het een lust voor het oog (en de maag 😉 ).
De oorspronkelijk Nederlandse rode vlier is vaak geassocieerd met folklore en hekserij. Zijn naam stamt af van van het oude Griekse snaarinstrument de sambuca, en van het Angelsaksische woord aeld, wat vuur betekent. De holle takken van de vlier werden namelijk gebruikt om de vuurvonken aan te blazen. De vlier kan bijna overal gepland worden. Hij houdt meer van een zonnige omgeving, maar in de schaduw of op natte grond zal hij het ook uitstekend doen! De veerkrachtige en snel groeiende struik is perfect voor het snel maken van een ontwerp én hij krijgt al na 2 jaar vruchten.
Als het mogelijk zou zijn de geur van de zomer vast te leggen, dan zou vlierbessensiroop waarschijnlijk het dichtst bij komen. Kies een zonnige dag in begin juli uit om de bloemen te oogsten voor uw siroop en neem een momentje om volop te genieten van hun bedwelmende geur. Uit de donkerroze knoppen van de rode vlier komen witroze bloemen tevoorschijn, een prachtig contrast met de donkere bladeren van de struik. Zorg voor genoeg siroop om het verlang naar de zomer in de donkere wintermanden door te komen! Wanneer u gaat oogsten zult u snel genoeg zien dat allerlei insecten het net zo lekker vinden als wij; plant een vlier rond uw moestuin met groente en fruit, en u zult meteen genoeg bestuivers hebben! Vlierstruiken zijn ook een waardplant voor (nacht)vlinders en motten, zoals de gewone coronamot, (koninginnen)page en de gele tijger. Gedroogde vlierbloemen zijn ook erg lekker in de thee.
Het zicht van de hangende trossen vlierbessen is een onmisbaar deel van de herfst. Laat de groene hangen, omdat die giftig zijn, en pluk alleen de diep paarse bessen. Deze zijn een perfecte basis voor een siroop (gebruikt in de traditionele geneeskunde als hoestdrank), jam, taarten en wijn. Ook worden ze gebruikt als natuurlijke kleurstoffen. Vogels zwermen om de struik om te feesten van de bessen. Hun uitwerpselen helpen dan weer met het verspreiden van de zaadjes. Als je gerimpelde ‘oren’ ziet groeien op de oudere takken (vooral in de winter), zijn dat echt judasoor zwammen. Dit is een culinaire lekkernij, vernoemd naar Judas, zie zich zou hebben opgehangen aan een vlierboom.
#6 De mispel (mespilus germanicus)
De mispel is een bijzondere struik, die bijna nooit meer gepland wordt. Misschien is dat wel een van de belangrijkste redenen hem te planten. Andere redenen zijn natuurlijk de prachtige bloemen en lekkere vruchten. En hij draagt enorm bij aan de biodiversiteit! Als u nog op zoek bent naar een unieke en leuke struik, is de mispel wellicht wat voor u.
De mispel is een sculpturale en enorm kronkelige struik- er staat namelijk geen tak recht. In Frankrijk wordt daarom de expressie ‘zo recht als een oude mispel’ ook cynisch gebruikt: het betekent juist krom. Hij komt oorspronkelijk uit klein Azië en is- met de Grieken als tussenstop- meegebracht door de Romeinen naar Nederland. De naam mespilus germanica slaat natuurlijk op Duitsland. Dit komt doordat Linneaus dacht dat de struik daar oorspronkelijk vandaan kwam.
Als de struik in bloei staat, het heerlijk ruiken. De struik lijkt bedolven te zijn door schotelachtige witte roosjes. Je zal er rond mei een paar weken veel plezier van hebben! Ook de bijen, hommels, zweefvliegen en de geelkop prunus koker mot genieten van de bloemetjes. Een paar maandjes later, rond eind september hangen de vruchten in de boom, maar houd je in. De vruchten ogen bol en hebben een roestbruine kleur. Voordat je ze gaat oogsten, moet het een paar keer gevroren hebben. U heeft dus wel wat geduld nodig. Dit zodat de vrucht zacht wordt. En krijgen de vruchten een rottige uitstraling? Geen paniek! Dan zijn ze namelijk perfect: zoet, zuur, sappig van smaak en een bom van vitamine C. Pas wel op voor de 5 keiharde pitjes, waar je je tanden op kan breken. Niet te veel eten, want ze werken laxerend ;).
De mispelvruchten worden gebruikt als bijvoorbeeld jam en gelei. Ook kunt u ze uitzuigen, maar als je het chique wil doen lepel je ze uit met een beetje slagroom. Ook schijnen de vruchten medische krachten te hebben. Gedroogde bladeren worden gepoederd en op wonden gelegd: dit zou een helende werking hebben. Ook zegt men dat het eten van de mispel goed is voor het geheugen en kan helpen tegen menstruatiepijn.
Conclusie, de mispel is een must in uw tuin! Het is een unieke struik met onbekend bijzonder fruit. De vruchten zijn op meerdere manieren te gebruiken en te consumeren en als hij bloeit is het een lust voor het oog. Daarnaast zal alles wat zoemt blij zijn met uw aanschaf. En tot slot: gaat u wandelen? Denk dan aan uw mispelhouten wandelstok.